Eten

11 maart 2016

Eten

'Ik ben teruggegaan naar de Karpaten', zegt Ernst, de zieke en depressieve hoofdpersoon, uit het Plotseling, liefde van Aharon Appelfeld op een morgen tegen Irene, die hem al twee jaar lang liefdevol verzorgt. Ernst heeft de Sjoa overleefd. Irene is van de tweede generatie overlevenden.

Ernst had geen goede band met zijn zwijgzame ouders, maar sinds zij door de nazi's vermoord zijn, heeft hij alle herinneringen aan hen en aan zijn jeugd verdrongen. In schrijven kan hij soms een beetje vreugde vinden, maar het lukt hem niet om de juiste woorden te vinden.

Irene voelt zich nooit alleen, ook al zijn haar ouders gestorven. Zij draagt hen bij zich in haar ziel. Ook was zij in staat, toen zij nog leefden, het zwijgen van haar ouders over de gruwelen die zij meemaakten, uit te houden.

Na hun dood zorgt Irene graag voor Ernst. Irene wil dat hij geniet, niet omdat dat haar morele plicht is, maar omdat het plezier van een ander uiteindelijk haar eigen plezier vergroot. Zij weet door haar gerechten Ernst dichterbij zijn mooie herinneringen te brengen.

Het klinkt als een betoverend sprookje, dat je iemand door groentesoep, appeltaart en blintses gevuld met kwark en rozijnen aan te bieden van zijn depressiviteit af kunt helpen.

Ook filosoof Julian Baggini is er echter van overtuigd dat eten iets kan doen met een mens. Betekenisvol eten tot je nemen, schrijft hij in Deugden van de tafel ,een filosofie van het eten verbindt je met je omgeving. Het gaat er dan om dat je je bewust bent van de plek waar het vandaan komt, van de omstandigheden waaronder het gemaakt is en van de traditie waaruit het voort komt. En ook Claudia Roden schrijft in De Joodse keuken dat elke keer als familierecepten op tafel komen, allen aan tafel extra genieten en de oorsprong van het ontstaan van het recept vieren. Een familierecept is een symbool van continuïteit in het leven en bevestigt de gezamenlijke identiteit. Elk jaar, als ik de Gremsjeliesj van mijn oma voor mijn vader en dochter maak, geeft dat inderdaad extra vreugde.

Als Ernst al proevend geniet van het eten dat met zoveel liefde door Irene gemaakt is, brengt hem dat dichterbij haar en bij het leven dat zij leidt. Irene blijkt te bidden met haar hart en kan dan Gods aanwezigheid voelen. Dat roept verwondering bij hem op. En het herinnert Ernst aan het kleine morgengebed dat zijn grootouders hem leerden. Ook komen beelden en geuren van de pruimenmoes en van de bietensoep die grootmoeder maakte, bij hem naar boven.

In het eten dat Irene maakt, proeft Ernst iets van het liefdevolle, eenvoudige leven dat zijn grootouders in de Karpaten leidden. Het lukt hem zijn hart te openen voor zijn ouders, die daar zijn opgegroeid.

Appelfeld neemt je mee naar een wereld die Martin Buber eerder ook al zo mooi ontsluierd had. In de Karpaten is niet alleen het eten, maar het hele leven doortrokken van voedsel voor de ziel.

Petra ter Berg

Hendrik N. Werkman, De herberg in de Karpathen, 1942,

bij de Chassidische legenden van Martin Buber