Zich uitspreken
2 februari 2017
Zich uitspreken
'In ons spreken en ons handelen openbaart zich onze unieke gevarieerdheid', zegt Hannah Arendt. Handelen betekent voor Arendt: een initiatief nemen, een begin maken met iets nieuws. De handelende mens geeft een antwoord op de vraag: Wie ben je?
Elk levensverhaal is het resultaat van wat je doet met wat het lot je brengt. Voor dit handelen is soms moed nodig. Want hoe maak je een nieuw begin in je leven, als je vertrouwen in het leven geschaad is?
De moed tot handelen heeft hoogleraar historische pedagogiek Lea Dasberg altijd behouden. Dat heb ik mogen ervaren toen ik haar colleges volgde in 1980. Als ernstig ziek kind heeft ze jaren van eenzaamheid in Zwitserland doorgebracht, afgesneden door de Tweede Wereldoorlog van haar familie. Tijdens een van haar colleges heeft Lea Dasberg, zittend in haar rolstoel, verteld, hoe ze in Zwitserland door het lezen van literatuur in een andere wereld kon komen. Haar enorme fantasie en wilskracht hebben haar geholpen om richting te geven aan haar eigen universum van hoop.
Nu lees ik in de biografie van Marion de Ras over Lea Dasberg wat haar toen ook veel kracht heeft gegeven, maar waarover zij in de collegezaal niet heeft gesproken: haar geloof en het in gedachten samenzijn met haar familie. De Ras maakt duidelijk hoe zeer de joodse identiteit en het samenzijn met anderen altijd haar houvast zijn gebleven. Mens te zijn door richting te geven aan je diepste idealen, is ook bij zeer zware beproevingen mogelijk. Lea Dasberg is daar het levende bewijs van.
Maar zich in 1980 al helemaal blootgeven aan jonge studenten van de toen marxistische Universiteit van Amsterdam, dat heeft Lea Dasberg als beginnend hoogleraar nog niet gedaan. Religie beschouwen aanhangers van Marx als opium voor het volk. Misschien, als zij geweten had, dat er een studente in het publiek zat die zocht naar het contact met haar joodse wortels en naar de vreugde van het Jodendom ...
Lea Dasberg heeft ons de pedagogie van de hoop gewezen: het vermogen dat een mens heeft om zijn eigen gedroomde wereld te realiseren. Niet iedereen lukt het echter om de baas over zijn dromen te zijn. Wakker worden in een nachtmerrie is afschuwelijk.
Hoogleraar kinderpsychiatrie David de Levita heeft ons op zijn beurt gewezen op de overdracht van trauma's van overlevenden op hun kinderen, op het verlies van identiteit in de oorlog en de mogelijkheid van onveilige hechting daarna bij de tweede generatie. Niet-religieuze joden ervaren geen behoefte aan een rabbijn, maar aan een psychiater.
Tussen rabbijn en psychiater in, sta ik nu, de joods geestelijk verzorger, en leid ik mijn leven met een vonk van joodse spiritualiteit. Een vonk die het vuur van de levenskracht en de moed om te handelen kan helpen aanwakkeren.
Petra ter Berg