Mosjes eenzame sterven
5 oktober 2020
Met Simchat Tora lezen we in de synagoge de Tora uit en beginnen we opnieuw. Vorig jaar mocht ik het laatste stuk van de Tora lezen. Toen pas heb ik me echt gerealiseerd hoe indringend deze tekst is. Wat een verhaal, dit verhaal over het sterven van Mosje. Om het sprekend zingen een beetje onder de knie te krijgen, heb ik de woorden elke dag door me heen laten gaan. En elke keer heb ik gedacht, wat moet er toen toch, vlak voor zijn dood, door Mosje heen gegaan zijn. Ik zie hem daar op de berg staan, alleen. De Eeuwige laat hem het land zien. Dat land waar hij altijd naar verlangd heeft. Maar dat land binnengaan, iets waar hij zich veertig jaar van zijn leven voor ingezet heeft, zal niet gebeuren. Het volk zal zonder hem het beloofde land intrekken. Wat een contrastervaring moet dat voor hem geweest zijn.
Welk gevoel zal de overhand in hem hebben gehad? Waarom moet mij dit gebeuren, zal Mosje dat misschien ook gedacht hebben? De waaromvraag die zovelen zich stellen, wanneer een contrast- of breukervaring in het leven optreedt. Wanneer iets waar we met heel ons hart naar verlangen, of iets wat intens deel van ons leven uitmaakt, er niet meer is. Dan is er niet meteen een antwoord op die vraag, vaak is er ook helemaal geen antwoord. Het gebeurde gaat ons verstand te boven, we kunnen het niet begrijpen. Iets wat we eigenlijk niet kunnen verdragen, moeten we verdragen. De waaromvraag heb ik mezelf ook eens gesteld. Toen mijn eerste kind dood geboren werd. Hoe geef je dan weer zin aan je leven, waar zie je weer licht opdoemen in het duister. Dwars door de chaos in mijn innerlijk heen heb ik naar betekenis gezocht, heb ik al worstelend de diepte ontmoet. Maar om op die diepte, of het ultieme, of God of hoe je het ook wilt noemen uiteindelijk te vertrouwen vraagt wel wat. Dat ging bij mij niet van de ene op de andere dag. Mosje lijkt het daar op de berg Nevo te kunnen. Eerder heeft hij innerlijk al geworsteld en de Eeuwige tevergeefs gesmeekt het land te mogen binnentrekken, nu laat hij zich in het verhaal niet meer overmannen door boosheid of verdriet. Hij geeft zich over. Als een dier dat zich van de kudde terugtrekt, schrijft Buber. De Eeuwige is bij hem.
Nu denk ik dat God misschien wel een andere boodschap heeft gehad dan de straffende. Geen mens is immers volmaakt. Mosje is geen heilige, hij heeft ook zijn fouten. We kunnen onze fouten naar God toe weer goed maken op Jom Kipoer. Misschien is gewetensvol de weg naar het doel bewandelen wel een belangrijker uitdaging dan het doel zelf bereiken. Want daarna moet er immers weer een nieuw doel komen om voor te leven. Welk doel kan er voor Mosje even belangrijk of nog belangrijker zijn dan dat wat hij heeft bereikt: een samengeraapte, soms opstandige groep mensen in de woestijn voorbereiden op het beloofde land door hen met elkaar rechtvaardig en liefdevol samen te leren leven volgens de Tien Woorden. Misschien heeft God hem het naleven van weer een nieuw doel wel willen besparen. Nu mag Mosje gedragen door de liefde van een heel volk en met de ogen gericht op zijn prachtige beloofde land sterven.
Vorig jaar heb ik gekauwd op de uitspraak en de betekenis van elk woord van de Hebreeuwse tekst en raakte het eenzame sterven van Mosje mij. Nu heb ik mijn gedachten hierover opgeschreven en al schrijvend merk ik dat ik de tekst weer anders ontmoet. Je uitspreken of schrijven over wat je raakt is eigenlijk handelen, zegt Hannah Arendt. Al handelend kunnen we een nieuw perspectief scheppen, kan nieuwe betekenis ontstaan. Zijn eenzame sterven biedt mij nu, in deze coronatijd, troost.
Petra ter Berg