Vertellen
31 mei 2018
Vertellen
Ieder mens draagt verhalen bij zich. Bij een aandachtig luisterend oor kunnen persoonlijke verhalen naar buiten komen. Soms echter houden mensen een verhaal dat intens raakt aan menselijke waarden en dat zich helemaal met hen verweven heeft, bij zich. En toch kan zo’n verhaal ons bereiken.
Zoals het verhaal van Robert Cain. Tijdens de slag om Arnhem vernietigt hij met een vanaf de schouder afgevuurd antitankwapen talrijke Duitse pantservoertuigen, soms op een afstand van minder dan twintig meter. Vijf dagen lang leidt hij zijn omsingelde eenheid, waarbij hij ondanks zijn verwondingen medische hulp weigert. Als de slag verloren blijkt, voert Cain zijn mannen over de Rijn naar de zuidelijke oever. Het Airborne Museum toont nu in de tentoonstelling For Value zijn Victoria Cross, de meest prestigieuze Britse onderscheiding voor heldenmoed in oorlogstijd.
Hoewel Cain zijn heldendaden kon navertellen, heeft hij er met niemand over gesproken. Pas na zijn dood komen zijn kinderen erachter dat hij is onderscheiden.Maar documentaire maker Jeremey Clarkson trouwt met zijn dochter en maakt een documentaire over de geschiedenis van het Victoria Cross. Hij vertelt daarin het verhaal van zijn schoonvader tijdens de Slag om Arnhem.
En zoals het verhaal van Ru Paré. Onder de naam ‘Tante Zus’ weet deze Haagse kunstenares 52 Joodse kinderen te redden uit handen van de nazi’s. Honderden kilometers legt ze af op de fiets om ‘haar’ kinderen onder te brengen op schuiladressen. Ru Paré wil tijdens haar leven niet voor het voetlicht treden met haar verzetsdaden. Maar in de tv-documentaire De kinderen van tante Zus eren deze onderduikkinderen haar. Zij vertellen over hun speciale band met Ru, die na de oorlog blijft voortbestaan. Van grote waarde voor hen blijken de cadeautjes geweest te zijn die Ru telkens, als ze in de onderduik bij hen op bezoek komt, voor hen meebrengt. Het Museon wijdt nu een tentoonstelling aan haar.
En zoals ook het verhaal van de ontmoeting van de vader van Art Spiegelman met een katholieke, Poolse priester in Auschwitz, dat in het beeldverhaal Maus staat.
Kunstenaar en schrijver Art Spiegelman probeert zich in Maus voor te stellen wat zijn vader Vladek voor, in en na Auschwitz door heeft gemaakt. Spiegelman brengt niet alleen het verhaal van Vladek, maar ook dat van de stilte van het onafgemaakte verhaal van de altijd aanwezige afwezigen in beeld. Als een ruimte van herinnering.
Spiegelman legt bloot waar het in het leven om gaat. Onder alle omstandigheden. Vladek vraagt zich in Auschwitz op een gegeven moment wanhopig af wie zijn naaste nog is. Hij heeft dan het geluk zijn naaste te treffen: een Poolse priester die hem wijst op de getalswaarde van zijn getatoeëerde nummer. Dat is 18. Dat is dezelfde waarde die het woord chaj heeft. Chaj betekent leven. Deze ervaring geeft hem letterlijk levenskracht. Op zijn beurt is Vladek de naaste voor zijn vriend Mandelbaum. Hij slaagt erin voor hem een paar schoenen te bemachtigen.
De verhalen zijn verschillend, maar ze gaan alle over humaniteit, over zien wat een ander, een groep of een land nodig heeft en je verantwoordelijkheid nemen. Humaniteit ervaren geeft ons hoop. De hoop dat een wereld ten goede kan veranderen.
Ook al is het leven van Robert Cain, Ru Paré, Vladek Spiegelman en de Poolse priester gestopt, hun lang niet-vertelde verhaal zal zich een weg blijven zoeken naar steeds weer nieuwe vertellers.
Met dank aan de media en aan de kunst.
Petra ter Berg
Robert Cain
Ru Paré
Vladek Spiegelman en de Poolse priester in Maus van Art Spiegelman