Worstelen

25 februari 2016

Worstelen

In Wakend over God dicht Joost Zwagerman over zijn wanhopig zoeken naar God. Het gedicht Verlaten eindigt hij met: het is zo godalmachtig eenzaam hier. Hij, die in tv-programma's zo'n enthousiasmerend verteller was, bleek dat diep van binnen voor zichzelf niet te zijn.

In zijn woorden klinkt een hunkeren naar geborgenheid in spirituele verbondenheid, naar een ervaren van diep existentieel welzijn.

Voor mij was er een periode in mijn leven geen existentieel welzijn meer na de dood van mijn te vroeg geboren zoon. Steeds weer heb ik me toen afgevraagd wat de zin en het waarom was van het verlies van mijn prachtige kind. Het ging pas weer een beetje beter toen ik mij verbonden ben gaan voelen met wat me toen tegelijkertijd ook overkwam en ik daar betekenis aan kon geven. Met God ben ik niet opgevoed, maar op het moment dat mijn kind stierf, had ik een mystieke ervaring. Die ervaring ben ik later als een zegen gaan ervaren en heeft mij toen levenskracht kunnen geven. Emeritus hoogleraar psychiatrie Herman M. van Praag stelt ook in zijn boek God en psyche dat het diep ervaren van spiritualiteit als een potentiële stressbuffer en als psychische stabilisator kan werken.

Het zingevingsproces speelt zich af tussen wat het leven met mij doet en wat ik doe met wat het leven met me doet. Soms lukt dat niet in je eentje. Dan moet het hele verhaal of een fragment van het verhaal verteld worden in diepe verbondenheid met een luisteraar, voordat enig perspectief weer kan gaan dagen. Het niet ervaren van God en het zich teleurgesteld voelen in God zijn echter onderwerpen die je niet zo gemakkelijk ter sprake brengt.

In mijn werk komen soms, door bibliodrama te gebruiken, woorden en de gevoelens die daaronder liggen, letterlijk in beweging. We kunnen ons dan bijvoorbeeld concentreren op het zichtbaar maken van de worsteling van Jakob met de Ander. We verplaatsen ons in Jakob en ook in die Ander en reflecteren daarop. Dat kan leiden tot een nieuw inzicht, als tegenstellingen doorbroken zijn.

Als een worsteling heeft beeldhouwer Jacques Lipchitz iedere keer het proces ervaren om vanuit onbuigzaam materiaal tot een bepaalde vorm te komen. Wanneer dat hem lukte, kon hij zich uiteindelijk als een gezegende voelen. Lipchitz heeft met het werk Gevecht van Jacob met de Engel zijn vorm gegeven aan de strijd van het Joodse volk om het bestaan.

Israël is de naam die Jakob van de Ander na afloop van hun worsteling ontvangt, waarna Jakob nog een zegening verlangt en die ook krijgt. Israël betekent letterlijk: hij die worstelt met God.

In het beeld van Lipchitz vloeien worsteling en omhelzing in elkaar over.

Joost Zwagerman worstelde voortdurend, maar kon de zegening niet ervaren.

Petra ter Berg