Rouwen

9 september 2019

Rouwen

Als iemand door de dood voltooid is, is hij ineens alle tijden tegelijk, schrijft Marjoleine de Vos in haar column in het NRC. Die mens blijft aanwezig in je met beelden, geuren of zinnen. Soms heel sterk, soms meer op de achtergrond. 
De Vos beschrijft ook mooi hoe dat altijd bewaarde briefje of dat beeld van de overledene op een foto zich met leven voor je kan vullen. Rouwen doet iets met je besef van tijd. Toen en nu vallen samen. Verdriet om het gemis van lijfelijke aanwezigheid van je dierbare verbindt zich met het ervaren van iets van het wezen van de ander. 

Channa’s kleinzoon is niet dood, maar het contact met hem is door ruzie met haar zoon en schoondochter totaal verbroken. Channa mag hem niet meer zien. Het voelt als rouw voor haar. Rouw om het verlies van contact. Rouw om haar toekomst die in duigen valt. Nu ze haar kleinzoon haar liefde niet meer kan tonen en ze niet meer naar hem toe kan, is haar hoofd elke dag vol van hem. Waar vind je dan troost. Hoe vind je troost. Oma ben je, maar afgesneden van je kleinkind. Alsof de ander uit de tijd is gevallen, zoals David Grossman het beschrijft in zijn roman over rouw, die hij een aantal jaren na de dood van zijn zoon schreef. En je daarin meetrekt. Alsof in de diepste rouw tijd bijna niet meer bestaat. Zo voelt het voor Channa.

Maar Channa’s kleinzoon leeft. Als hij op een bepaalde leeftijd zelf weer mag bepalen wie hij wil zien, dan is het goed voor hem te weten dat hij niet zonder oma is  geweest. Hoe belangrijk is het voor een kleinkind te beseffen hoeveel oma van hem houdt, vraag ik aan Channa.
Heel belangrijk, ook voor later, realiseert Channa zich. Iets wat ze nog niet tegen hem gezegd heeft, wat ze in haar doen, in haar knuffelen, in haar liedjes, hem wel steeds heeft laten voelen, welt nu in woorden als vanzelf op. Ik zal het hem schrijven, steeds opnieuw, dat ik van hem houd. Dat ik graag contact wil, maar dat het niet mag. 
Een briefje vol liefde nu aan hem geschreven, kan hij later teruglezen. Dat kan telkens weer opnieuw liefde brengen. Channa is nog niet oud. Haar geschreven woorden aan haar kleinzoon kunnen hem ooit doen verlangen naar hernieuwd contact met oma. Zij zal kopieën maken. Want haar eigen woorden, die zullen een verbinding, onzichtbaar, tussen hen aanbrengen. Voor Channa betekent het dat het opschrijven van haar woorden haar in het heden van haar leven zet. En dat heel ver weg weer iets gloort van een toekomst, als een helend vergezicht.

Petra ter Berg