Zoeken

7 november 2016

Zoeken

Tegen een donkere hemel stijgen letters dwarrelend omhoog. Soms ontmoeten de letters elkaar en vormen ze samen even een woord. Een naam van een gemeenschap, van een paar huizen,  van een dorp of van een stad.  Ineens zie ik daar Arnhem ontstaan. Maar dan vallen de zes letters uiteen. Ze dwarrelen zoekend verder in hun weg omhoog. Ik kijk naar het dynamische kunstwerk in de grote zaal van het Ghetto Fighters' House Museum in Israël.

Het is stil in de grote ruimte en het kijken naar het kunstwerk maakt nog stiller. Al die joodse gemeenschappen die door de eeuwen heen in verbondenheid gegroeid zijn, die verwoest zijn door pogroms of in de Tweede Wereldoorlog, die trekken daar aan je voorbij. Niet als een aftiteling van een lijst namen, maar onvoorspelbaar en grillig verrassend, alsof de gemeenschappen voor je ogen nog heel even weer tot leven komen. Het kunstwerk maakt een haast niet te bevatten leed zichtbaar en toch maakt het bij mij ook iets van veerkracht los. 

Meestal staan letters in een tekst zwart gedrukt op een witte achtergrond. Op de muur van dit museum is het andersom. Zwart is hier de achtergrond, als van gestold bloed. De losse witte letters verlaten de aarde om hun weg te zoeken en weten zich steeds opnieuw te verbinden met andere letters tot een naam. Hun energie bundelt zich even, maar blijft, ook na hun uiteen vallen, toch zichtbaar en voelbaar, voortbestaan.

In het donker van de grote zaal kun je door zachte aanraking van kleine blauwe lichtjes op de glazen wanden telkens ook nog een enkel voorwerp, borduurwerk of tekening uit de oorlog zelf op laten lichten. Steeds met het verhaal van de maker of van de eigenaar erbij. 

Dwalend door het museum zijn nog veel meer verhalen te vinden. Van helden, van naamloos vermoorden, van kinderen. Na hun dood vertellen zij hier hun verhaal. Over wat hun leven tot op het laatst toe zin heeft gegeven. Over de groep waarin zij zich thuis hebben gevoeld. 

In dit museum voel je de kracht van deze mensen die onder onmenselijke omstandigheden de verbinding hebben gevonden met hun persoonlijke idealen en met die van hun gemeenschap en die zich daarmee hebben gevoed. En de bezoeker vindt hen.

Petra ter Berg

De laatste vlinder, glas-in-loodraam in het GFH museum van Roman Halter, naar het gelijknamige gedicht dat de jonge Pavel Friedmann in 1942 in het getto van Theresienstadt maakte. Pavel stierf in Auschwitz in 1944. Halter, zelf enig overlevende van zijn familie, wil met dit in het museum binnen stralende licht de creativiteit van kinderen benadrukken en hun hoop en optimisme overbrengen.